Petrus Abaelardus - Dialectica
Im Jahre 1970 gab
L.M. De Rijk die erste vollständige Edition von
Abaelards logischem Hauptwerk
Dialectica heraus. Er ersetzte damit die unvollständige Edition von
Victor Cousin aus dem Jahre 1836. Die kritische Edition von 1970 gibt den lateinischen Text des Pariser Manuskriptes BN
lat. 14614 wieder. Bis zur französischen Revolution gehörte es unter der Nummer MMMC dem Stift
Saint-Victor von
Paris. Es ist geschrieben in feiner gotischer Minuskel und lässt sich in die Mitte des 12. Jahrhunderts datieren. Leider fehlen Anfang und Ende. Die Urheberschaft
Abaelards steht außer Zweifel. Sein Name findet sich an diversen Stellen des Werkes, außerdem wird eine Passage von
Johann von Salisbury in seinem
Policraticus unter dem Stichwort
Abaelard zitiert. Wie dem
Tractatus II zu entnehmen ist, hatte
Abaelard das Werk seinem Bruder
Dagobert gewidmet. An anderer Stelle erwähnt
Abaelard seinen früheren Lehrer
Roscelin von Compiègne, den er in seiner
Historia Calamitatum verschweigt. Eine gründliche Textanalyse durch verschiedene Autoren ergab, dass das Werk in seiner Grundsubstanz aus der Zeit vor 1120 stammt. Es wurde jedoch später von
Abaelard ergänzt und überarbeitet.
De Rijk selbst wertete das übersetzte Manuskript als Kopie der dritten Redaktion Abaelards, die er erst in seinen letzten Lebensjahren, vermutlich in
Cluny, verfasste. Diese Theorie würde auch erklären, warum das Werk unvollendet geblieben ist.
Abaelard versteht unter Logica oder Dialectica die Kunst, gültige von ungültigen Argumenten zu unterscheiden und die Gründe dafür zu nennen; nach Cicero sei dies die diligens ratio disserendi, d. h. die richtige Art, zu diskutieren. Die direkten Quellen Abaelards sind die Werke des Boethius, Porphyrius und die bis dahin wiederentdeckten Werke des Aristoteles.
Es würde an dieser Stelle zu weit führen, die z.T. komplizierten Argumente im einzelnen, die Einordnung des Werkes und seine Bedeutung für die mittelalterliche Philosophie zu besprechen. Hierzu sei auf die Edition De Rijks und auf die mittlerweile zahlreiche
Sekundärliteratur und die
Interpretationen zum Gesamtwerk verwiesen.
Mit welcher Akribie und Geistesschärfe Abaelard jedoch das damalige Denkgebäude der Philosophie bzw. Logik ordnete und erweiterte, das belegen die 550 Druckseiten der modernen Edition und das untenstehende Inhaltsverzeichnis im originalen Wortlaut:
Argumentum
Tractatus primus - Liber partium
Volumen I: Antepredicamenta - De quinque vocibus Porphiri
Liber I - De genere et specie
Liber II - De differentia, proprio et accidente
Liber III - De proprietatibus et communitatibus
Volumen II: Predicamenta - De predicamentis Aristotilis
Liber I - De substantia
- De divisione substantiarum
- De communitatibus substantie
Liber II - De quantitate
Introductio
- De puncto et que ex eo nascuntur- quantitatibus linea, superficie, corpore, insuper de loco
- De tempore
- De numero
- De oratione
- De divisione quantitatum
- De prima divisione
- De secunda
- De communitatibus quantitatum
Liber III - De reliquis predicamentis
- De quando
- De ubi
- De situ
- De relativis
- De qualitate
- Quot modis vox qualitatis sumatur
- De habitu et dispositione
- De possibili qualitate seu passione
- De potentia naturali et impotentia
- De forma et figura
- De supraposita divisione utrum sit per species
- De proprietatibus qualitatis
- De prima proprietate
- De secunda
- De tertia
- De quarta
- De facere ac pati
- De habere
Volumen III: Postpredicamenta - De vocibus significativis
Liber I - De significatione
Introductio
- De modis significandi
- Utrum omnis impositio in significatione ducatur
- Que voces naturaliter, que ad placitum significant
- De compositis
Liber II - De dictionibus indefinitis
- De coniunctione et prepositione
Liber III - De dictionibus definitis
- De definitis
- De nomine
- De verbo
Tractatus secundus - De cathegoricis
Liber I - De partibus catheg0ricarum
Introductio
- De oratione
- De perfectis et imperfectis
- Divisio pertectarum
- Diffinitio propositionis
- Utrum sint alique res ea que a propositionibus dicuntur
- Divisio propositionum
- De terminis cathegorice propositionis
- De verbo propositionis
- De predicato
- De subiecto
Liber II - De specierum differentiis cathegoricarum
Introductio
- De affirmatione et negatione
- Unde magis opposite sint contrarie quam opposite
- De signis quantitatis
- De omnis
- De quidam
- De nullus
- De modalibus
- De propositionibus de preterito et de futuro
- De argumentatione adversus proprietatem dividentium
- De Fato seu Providentia Divina
- De solutione supraposite argumentationis
- De unis et multiplicibus seu compositis et simplicibus propositionibus
Liber III - De sillogismis cathegoricis
- De sillogismo
- De speciebus cathegoricorum
- De forma, tigura et modo sillogismi
- De prima figura eiusquc regulis
- De secunda figura eiusque regulis
- De modorum eius resolutione in prime
- De tertia figura eiusque regulis
- De modorum eius resolutione in prime
- De permixtionibus modorum
- De permixtione temporum
Tractatus tertius - Topica
Liber primus - De locis
Introductio
- Utrum sillogismi ex loco firmitatem habeant
- Divisio locorum
- Unde loci differentie dicantur
- Divisio locorum differentiarum
- De maximis propositionibus
- De loco a substantia
- De loco a descriptione
- Ab interpretatione
- De locis a consequenti substantiam
- De loco a genere
- Ab integro
- A partibus
- A divisivis
- A constitutivis
- A pari
- A pari in predicatione
- A paribus in inferentia
- A predicato vel subiecto
- Ab antecedenti vel consequenti
- De extrinsecis
- De oppositis
- De relativis
- De simul
- De priori
- De contrariis
- De maiori oppositione contrariorum quam relativorum
- De maiori oppositione contrariorum quam privationis et habitus
- De maiori oppositione contrariorum quam affirmationis et negationis
- De privatione et habitu
- De atfirmatione et negatione
- De differentia relativorum ad ceteras oppositiones
- De differentia contrariorum ad privationem et habitum
- De loco ab oppositis
- De incomplexis oppositis
- De complexis oppositis
- Locus ab oppositis secundum affirmationem et negationem
- De loco ab immediatis
- De incomplexis
- De complexis
- De constantia
- De locis a constantiis
- De locis mediis
- De loco a relativis
- A contingentibus
- De mediis mixtis
- Unde inherentes vel extrinseci sive medii dicantur
Liber II - De divisionibus Themistii et Tulli
- Divisio Themistii
- De causis
- De materiali
- De formali
- De finali
- De efficiente
- De motu
- De motu substantie
- De motu quantitatis
- De comparatione
- De motu qualitatis
- De motu secundum locum
- De inferentiis quatuor causarum
- De locis a consequenti substantiam secundum Themistium
- A generatione vel corruptione
- Ab usu
- A communiter accidentibus
- De extrinsecis
- A rei iudicio
- A simili
- De maiori ac minori
- De oppositis
- De proportione
- Ex transsumptione
- De mediis
- De divisione Tullii
- De eorum divisionum convenientia
- De locis argumentorum
- De questione
- De argumento
- De argumentatione
- De inductione
- De entimemate sive exemplo
Tractatus quartus - De ypotheticis
Liber I - De divisione ypoteticarum earumque proprietatibus
Prologus
- De ipotesi
- De connexis naturalibus
- Que per positionem terminorum, que non
- De negationibus ipoteticis
- Que une vel multiplices
- Que simplices vel composite
- Divisio cornpositaruiri
- De mediis ipoteticis
- De temporalibus
- De disiunctis
- De conversionibus
Liber II - De sillogismis ipoteticis
Introductio
- De simplicibus ipoteticis et earum sillogismis
- Per positionem antecedentis
- Per destructionem consequentis
- De compositis ex cathegorica et ipotetica et earum sillogismis
- De connexis ex ipotetica et cathegorica et earum sillogismis
- De coniunctis ex utraque ipotetica et earum sillogismis
- De figuris ipoteticorum mediorum sillogismorum
- Prime figure propositiones cum sillogismis
- Per positionem
- Per destructionem
- Quomodo secunda et tertia ex prima nascantur
- De assumptionibus et conclusionibus secunde et tertie figure
- Modi secunde
- Modi tertie
- De sillogismis disiunctarum
Tractatus quintus - De divisionibus et diffinitionibus
Liber I - De divisionibus
Introductio
- Quot modis divisionis nomen sumatur
- Divisionum divisio
- Divisio generis
- Divisio totius
- Divisio vocis
- In significationes
- De equivocis, univocis, diversivocis, multivocis
- In modos
- De differentiis divisionum secundum se
- De divisionibus secundum accidens
- De differentiis earum
- De aliis divisionibus a suprapositis
Liber II - De diffinitionibus
- Que sint diffinitionis significationes
- De interpretatione
- De diffinitionibus rerum substantialibus
- De descriptionibus
- De determinationibus
- Quomodo diffinitiones ex divisionibus aut que a quibus veniant
- Secundum quas diffinitiones univocatio vel equivocatio consistat
- Quid in diffinitione sumpti diffiniatur
[Zurück zur letzten Seite]
[Zum Seitenanfang]