Brief 7: Abaelard über die Einrichtung des Nonnenstandes

Die vorliegende Fassung des Briefes entstammt dem Manuskript Troyes BM 802 vom Ende des 13. oder Anfang des 14. Jahrhunderts. Es gehörte um 1346 dem Domkapital von Notre-Dame in Paris, ehe es im Jahre 1347 der Kanzler der Universität von Paris, Roberto de Bardi, für seinen Dichterfreund Francesco Petrarca erwarb. Im Jahre 1617 erschien es in der Sammlung von François Pithou, im Jahre 1630 fiel es an die Pères de l'Oratoire in Troyes. Während der Französischen Revolution wurde es in die Bestände der Bibliothèque Municipale Troyes integriert. Der nachfolgende Wortlaut folgt im Wesentlichen der kritischen Edition von E. Hicks: La vie et les epistres Pierres Abaelart et Heloys sa fame, Paris 1991.

Der Brief ist Teil des so genannten Paraklet-Schrifttums und stellt eine Einheit mit dem sich anschließenden Regelentwurf für die Nonnen des Paraklet dar. In Reaktion auf Heloïsas Anfrage in Brief 6 sandte Abaelard ihr und ihren Schwestern ein pastorales Schreiben, in welchem er den Ursprung und Zweck des Nonnenstandes exegetisch untermauerte. Er verwandte dabei zahlreiche Beispiele aus dem Alten und Neuen Testament sowie der Patristik. Vornehmlich auf Grund dieser Schreiben darf Abaelard mit Recht als der einzige Theoretiker einer monastischen Frauenkultur des Frühmittelalters in Frankreich betrachtet werden.

 

Rescriptum ad ipsam de auctoritate vel dignitate ordinis sanctimonialium

Caritati tue, karissima soror, de origine tue professionis tam tibi quam spiritualibus filiabus tuis sciscitanti - unde scilicet monialium ceperit religio -, paucis, si potero, succincteque rescribam.

Monachorum quidem sive monialium ordo a Domino nostro Jhesu Christo religionis sue formam plenissime sumpsit, quamvis et ante ipsius Incarnationem nonnula hujus propositi tam in viris quam in feminis precesserit inchoatio. Unde et Jeronimus ad Eustochium scribens: "Filios, inquit, prophetarum quos monachos legimus in Veteri Testamento", etc. Annam quoque viduam templo et divino cultui assiduam evangelista commemorat, que pariter cum Symeone Dominum in templo suscipere et prophetia repleri meruerit. Finis itaque Christus justitie et omnium bonorum consummatio, in plenitudine temporis veniens ut inchoata perficeret bona vel exhiberet incognita, sicut utrumque sexum vocare venerat atque redimere, ita utrumque sexum in vero monachatu sue congregationis dignatus est adunare, ut inde tam viris quam feminis hujus professionis daretur auctoritas, et omnibus perfectio vite proponeretur quam imitarentur. Ibi quippe cum apostolis ceterisque discipulis cum matre ipsius sanctarum legimus conventum mulierum; que scilicet seculo abrenuntiantes omnemque proprietatem abdicantes ut solum possiderent Christum - sicut scriptum est: "Dominus pars hereditatis mee"-, devote illud compleverunt quo omnes secundum regulam a Domino traditam conversi a seculo ad hujus vite communitatem initiantur: "Nisi quis renuntiaverit omnibus que possidet, non potest meus esse discipulus."

Quam devote autem Christum he beatissime mulieres ac vere moniales secute fuerint, quantamque gratiam et honorem devotioni earum tam ipse Christus quam postmodum apostoli exhibuerint, sacre diligenter historie continent. Legimus in Euvangelio murmurantem Phariseum, qui hospitio Dominum susceperat, ab ipso esse correptum, et peccatricis mulieris obsequium hospitio ejus longe esse prelatum. Legimus et Lazaro jam resuscitato cum ceteris discumbente, Martham sororem ejus solam mensis ministrare, et Mariam copiosi libram unguenti pedibus dominicis infundere, propriisque capillis ipsos extergere, hujusque copiosi unguenti odore domum ipsam impletam fuisse, ac de precio ipsius quia tam inaniter consumi videretur, Judam in concupiscentiam ductum et discipulos indignatos esse. Satagente itaque Martha de cibis, Maria disponit de ungentis: et quem illa reficit interius, hec lassatum fovet exterius.

Nec nisi feminas Domino ministrasse Scriptura commemorat euvangelica, que proprias etiam facultates in cotidianam ejus alimoniam dicarant et ei precipue hujus vite necessaria procurabant. Ipse discipulis in mensa, ipse in ablutione pedum humillimum se ministrum exhibebat; a nullo vero discipulorum vel etiam virorum hoc eum suscepisse novimus obsequium, sed solas, ut diximus, feminas in his vel ceteris humanitatis obsequiis ministerium impendisse. Et sicut in illo Marthe, ita in isto novimus obsequium Marie, que quidem in hoc exhibendo tanto fuit devotior, quanto ante fuerat criminosior. Dominus, aqua in pelvim missa, illius ablutionis peregit officium: hoc vero ipsa ei lacrimis intime conpunctionis, non exteriori aqua exhibuit; ablutos discipulorum pedes linteo Dominus extersit: hec pro linteo capillis usa est; fomenta unguentorum insuper addidit, que nequaquam Dominum adhibuisse legimus. Quis etiam ignoret mulierem in tantum de ipsius gratia presumpsisse, ut capud quoque ejus superfuso delibuerit ungento? Quod quidem ungentum non de alabastro extractum, sed fracto alabastro memoratur effusum, ut nimie devotionis vehemens exprimeretur desiderium, que ad nullum ulterius usum illud reservandum censebat, quo in tanto usa sit obsequio. In quo etiam ipsum jam unctionis effectum factis ipsis exhibet quem antea Daniel futurum predixerat, postquam videlicet inungeretur Sanctus sanctorum.

Ecce enim Sanctum sanctorum mulier inungit, et eum pariter hunc esse quem credit et quem verbis propheta presignaverat factis ipsa proclamat. Que est ista, queso. Domini benignitas, aut que mulierum dignitas, ut tam caput quam pedes suos ipse nonnisi feminis preberet inungendos? Que est ista, obsecro, infirmioris sexus prerogativa, ut summum Christum omnibus Sancti Spiritus ungentis ab ipsa ejus conceptione delibutum, mulier quoque inungeret, et quasi corporalibus sacramentis eum in regem et sacerdotem consecrans, christum - id est: unctum - corporaliter ipsum efficeret?

Scimus primum a patriarcha Jacob in typum Domini lapidem unctum fuisse, et postmodum regum sive sacerdotum unctiones, seu quelibet unctionum sacramenta, nonnisi viris celebrare permissum est, - licet baptizare nonnumquam mulieres presumant. Lapidem olim patriarcha, templum nunc et altare pontifex oleo sanctificat. Viri itaque sacramenta figuris imprimunt; mulier vero in ipsa operata est veritate, sicut et ipsa protestatur Veritas, dicens: "Opus bonum operata est in me." Christus ipse a muliere, Christiani a viris inunguntur; capud ipsum scilicet a femina, membra a viris.

Bene autem effudisse unguentum, non stillasse super capud ejus, mulier memoratur, secundum quod de ipso sponsa in Canticis precinit, dicens: "Ungentum effusum nomen tuum." Hujus quoque ungenti copiam per illud quod a capite usque ad oram vestimenti defluit, Psalmista mystice prefigurat, dicens: Sicut ungentum in capite, quod descendit in barbam, barbam Aaron, quod descendit in oram vestimenti ejus.

Trinam David unctionem, sicut et Jeronimus In Psalmo XXVI meminit, accepisse legimus; trinam et Christum sive Christianos. Pedes quippe Domini sive capud muliebre susceperunt ungentum; mortuum vero ipsum Joseph ab Arimathya et Nicodemus, sicut refert Johannes, cum aromatibus sepelierunt. Christiani quoque trina sanctificantur unctione: quarum una fit in baptismo, altera in confirmatione, tertia vero infirmorum est.

Perpende itaque mulieris dignitatem, a qua vivens Christus bis inunctus, tam in pedibus scilicet quam in capite, regis et sacerdotis suscepit sacramenta. Myrre vero et aloes ungentum, quod ad conservanda corpora mortuorum adhibetur, ipsius dominici corporis incorruptionem futuram presignabat, quam etiam quilibet electi in resurrectione sunt adepturi. Priora autem mulieris ungenta singularem ejus tam regni quam sacerdotii demonstrant dignitatem: unctio quidem capitis superiorem, pedum vero inferiorem. Ecce regis etiam sacramentum a muliere suscipit, qui tamen oblatum a viris sibi regnum suscipere respuit, et ipsis eum in regem rapere volentibus aufugit. Celestis, non terreni regis, mulier sacramentum peragit, - ejus, inquam, qui de semetipso postmodum ait:"Regnum meum non est de hoc mundo."

Gloriantur episcopi, cum applaudentibus populis terrenos inungunt reges; cum mortales consecrant sacerdotes, splendidis et inauratis vestibus adornati: et sepe his benedicunt quibus Dominus maledicit. Humilis mulier, non mutato habitu, non preparato cultu, ipsis quoque indignantibus apostolis, hec in Christo sacramenta peragit non prelationis officio, sed devotionis merito. 0 magnam fidei constantiam! 0 inestimabilem caritatis ardorem! que"omnia credit, omnia sperat, omnia sustinet"! Murmurat Phariseus dum a peccatrice dominici pedes inunguntur; indignantur patenter apostoli quod de capite quoque mulier presumpserit: perseverat ubique mulieris fides immota, de benignitate Domini confisa, nec ei in utroque dominice commendationis desunt suffragia. Cujus quidem ungenta quam accepta, quam grata Dominus habuerit, ipsemet profitetur cum sibi hec reservari postulans, indignanti Jude dixerit: "Sine illam ut in die sepulture mee servet illud." Ac si diceret: Ne repellas hoc ejus obsequium a vivo, ne devotionis ejus exhibitionem in hac quoque re auferas defuncto. Certum quippe est sepulture quoque dominice sanctas mulieres aromata parasse, quod tunc ista utique minus satageret, si nunc repulsa verecundiam sustinuisset. Qui etiam quasi de tanta mulieris presumptione discipulis indignantibus, et, ut Marcus meminit, in eam frementibus, cum eos mitissimis fregisset responsis, in tantum hoc extulit beneficium ut ipsum Euvangelio inserendum esse censeret, et cum ipso pariter ubique predicandum esse prediceret in memoriam scilicet et laudem mulieris, que id fecerit in quo non mediocris arguebatur presumptionis. Quod nequaquam de aliis quarumcumque personarum obsequiis auctoritate dominica sic commendatum esse legimus atque sancitum. Qui etiam vidue pauperis elemosinam omnibus templi preferens oblationibus, quam accepta sit ei feminarum devotio diligenter ostendit.

Ausus quidem est Petrus seipsum et coapostolos suos pro Christo omnia reliquisse profiteri, et Zaccheus desideratum Domini adventum suscipiens, dimidium bonorum suorum pauperibus largitur et in quadruplum, si quid defraudavit, restituit. Et multi alii majores in Christo seu pro Christo fecerunt expensas, et longe preciosiora in obsequium obtulerunt divinum vel pro Christo reliquerunt: nec ita tamen dominice commendationis laudem adepti sunt sicut femine, quarum quidem devotio quanta semper erga eum extiterit, ipse quoque dominice vite exitus patenter insinuat.

He quippe, ipso apostolorum principe negante, et dilecto Domini fugiente vel ceteris dispersis apostolis, intrepide perstiterunt: nec eas a Christo, vel in passione vel in morte, formido aliqua vel desperatio separare potuit, ut eis specialiter illud Apostoli congruere videatur: "Quis nos separabit a caritate Dei? tribulatio? an angustia?" etc. Unde Mattheus, cum de se pariter et ceteris retulisset: "Tunc discipuli omnes, relicto eo, fugerunt", perseverantiam postmodum supposuit mulierum, que ipsi etiam crucifixo quantum permittebatur adsistebant: "Erant, inquit, ibi mulieres multe a longe que sequute fuerant Jhesum a Galilea, ministrantes ei", etc. Quas denique ipsius quoque sepulchro immobiliter adherentes, idem diligenter euvangelista describit, dicens: "Erant autem Maria Magdalene et altera Maria sedentes contra sepulchrum." De quibus etiam mulieribus Marchus commemorans ait: Erant autem et mulieres de longe aspicientes inter quas erat Magdalene, et Maria Jacobi Minoris et Joseph mater, et Salome; et cum esset in Galilea, sequebantur eum, et ministrabant ei, et alie multe que simul cum eo ascenderant Jherosolimam.

Stetisse autem juxta crucem et crucifixo se etiam astitisse Johannes - qui prius aufugerat - narrat; sed perseverantiam premittit mulierum quasi earum exemplo animatus esset ac revocatus. "Stabant, inquit, juxta crucem Jhesu mater ejus, et soror matris ejus Maria Cleophe, et Maria Magdalene. Cum vidisset ergo Jhesus matrem, et discipulum stantem", etc. Hanc autem sanctarum constantiam mulierum et discipulorum defectum, longe ante beatus Job in persona Domini prophetavit, dicens: Pelli mee, consumptibus carnibus, adhesit os meum, et derelicta sunt tantummodo labia circa dentes meos. In osse quippe, quod carnem et pellem sustentat et gestat, fortitudo est corporis. In corpore igitur Christi, quod est Ecclesia, os ipsius dicitur Christiane fidei stabile fundamentum, sive fervor ille caritatis de quo canitur: " Aque multe non poterunt extinguere caritatem", etc. De quo et Apostolus: "Omnia, inquit, suffert, omnia credit, omnia sperat, omnia sustinet." Caro autem in corpore pars inferior est, et pellis exterior. Apostoli ergo interiori anime cibo predicando intendentes, et mulieres corporis necessaria procurantes, carni comparantur et pelli. Cum itaque carnes consumerentur, os Christi adhesit pelli, quia scandalizatis in passione Domini apostolis et de morte ipsius desperatis, sanctarum devotio feminarum perstitit immobilis et ab osse Christi minime recessit, quia fidei, vel spei, vel caritatis constantiam in tantum retinuit ut nec a mortuo mente disjungerentur aut corpore. Sunt et viri naturaliter tam mente quam corpore feminis fortiores: unde et merito per carnem, que vicinior est ossi, virilis natura, per pellem muliebris infirmitas designatur. Ipsi quoque apostoli, quorum est reprehendendo lapsus aliorum mordere, dentes Domini dicuntur: quibus tantummodo labia - id est: verba potius quam facta - remanserant, cum jam desperati de Christo magis loquerentur quam pro Christo quid operarentur. Tales profecto illi erant discipuli, quibus in castellum Emaus euntibus et loquentibus adinvicem de his omnibus que acciderant ipse apparuit, et eorum desperationem correxit. Quid denique Petrus vel ceteri discipulorum preter verba tunc habuerunt, cum ad dominicam ventum esset Passionem, et ipse Dominus futurum eis de Passione sua scandalum predixisset?"Et si omnes, inquit Petrus, scandalizati fuerint in te, ego numquam scandalizabor"; et iterum: "Etiamsi oportuerit me mori tecum, non te negabo. Similiter et omnes discipuli dixerunt." Dixerunt, inquam, potius quam fecerunt! Ille primus et maximus apostolorum qui tantam in verbis habuerat constantiam ut Domino diceret: "Tecum paratus sum et in carcerem et in mortem ire", cui tunc et Dominus ecclesiam suam specialiter committens dixerat: "Et tu aliquando conversus, confirma fratres tuos", ad unam ancille vocem ipsum negare non veretur: nec semel id agit sed tercio ipsum adhuc viventem denegat! Et a vivo pariter omnes discipuli uno temporis puncto fugiendo devolant, a quo nec in morte vel mente vel corpore femine sunt disjuncte. Quarum beata illa peccatrix, mortuum etiam querens et Dominum suum confitens, ait: "Tulerunt Dominum de monumento" ; et iterum: "Si tu sustulisti eum, dicito michi ubi posuisti eum; et ego eum tollam." Fugiunt arietes, immo et pastores dominici gregis: remanent oves intrepide. Arguit hos Dominus tanquam infirmam carnem, quod in articulo etiam Passionis sue nec una hora cum eo potuerunt vigilare; insomnem ad sepulchrum illius noctem in lacrimis femine ducentes, resurgentis gloriam prime videre meruerunt. Cui fideliter in mortem quantum dilexerint vivum, non tam verbis quam rebus exhibuerunt, et de ipsa etiam, quam circa ejus Passionem et mortem habuerunt sollicitudinem, resurgentis vita prime sunt letificate. Cum enim, secundum Johannem, Joseph ab Arymathia et Nichodemus corpus Domini ligantes linteis cum aromatibus sepelirent, refert Marchus de earum Studio quod Maria Magdalene et Maria Joseph aspiciebant ubi poneretur. De bis quoque Lucas commemorat, dicens: "Sequute autem mulieres, que cum Jhesu venerant de Galilea, viderunt - monumentum, et quemadmodum positum erat corpus ejus. Et revertentes paraverunt aromata": non satis videlicet habentes aromata Nichodemi, nisi et adderent sua. Et sabbato quidem siluerunt, secundum mandatum; juxta Marchum vero, cum transisset sabbatum, summo mane in ipso die resurrectionis venerunt ad monumentum Maria Magdalene et Maria Jacobi et Salome.

Nunc quoniam devotionem earum ostendimus, honorem quem meruerunt prosequamur. Primo angelica visione sunt consolate de resurrectione Domini jam completa; demum ipsum Dominum prime viderunt et tenuerunt. Prior quidem Maria Magdalene, que ceteris ferventior erat; postea ipsa simul et alie, de quibus scriptum est quod post angelicam visionem, ... exierunt de monumento... currentes nuntiare discipulis resurrectionem Donuni. Et ecce Jhesus occurrit illis, dicens: "Avete." Ille autem accesserunt, et tenuerunt pedes ejus, et adoraverunt eum. Tunc ait illis Jhesus: "... Ite, nuntiate fratribus meis ut eant in Galileam; ibi me videbunt." De quo et Lucas prosequutus ait: "Erat Maria Magdalene, et Johanna, et Maria Jacobi, et cetere que cum eis erant, que dicebant ad apostolos hec." Quas etiam ab angelo primum fuisse missas ad apostolos nuntiare hec non reticet Marchus, ubi angelo mulieribus loquente scriptum est: "Surrexit, non est hic... Sed ite, dicite discipulis ejus et Petro quia precedet vos in Galileam." Ipse etiam Dominus primo Marie Magdalene apparens ait illi: "Vade ad fratres meos, et die eis: Ascendo ad Patrem meum", etc. Ex quibus colligimus has sanctas mulieres quasi apostolas super apostolos esse constitutas, cum ipse ad eos vel a Domino vel ab angelis misse, summum illud resurrectionis gaudium nuntiaverunt quod exspectabatur ab omnibus, ut per eas apostoli primum addiscerent quod toti mundo postmodum predicarent.

Quas etiam post resurrectionem, Domino occurrente, salutari ab ipso evangelista supra memoravit, ut tam occursu suo quam salutatione, quantam erga eas sollicitudinem et gratiam haberet ostenderet. Non enim aliis proprium salutationis verbum - quod est "avete" - eum legimus protulisse, imo et a salutatione antea discipulos inhibuisse, cum eis diceret: "Et neminem per viam salutaveritis", quasi hoc privilegium nunc usque devotis feminis reservaret quod per semetipsum eis exhiberet, immortalitatis gloria jam potitus. Actus quoque apostolorum, cum referant statim post ascensionem Domini apostolos a monte Oliveti Jherusalem redisse, et illius sacrosancti conventus religionem diligenter describant, non est devotionis sanctarum mulierum perseverantia pretermissa, cum dicitur: "Hi omnes erant perseverantes unanimiter in orationibus cum mulieribus et Maria matre Jhesu."

Ut autem de hebreis pretermittamus feminis que primo converse ad fidem, vivente adhuc Domino in carne et predicante, formam hujus religionis inchoaverunt, de viduis quoque Grecorum que ab apostolis postea suscepte sunt consideremus: quanta scilicet diligentia, quanta cura ab apostolis et ipse tractate sint, cum ad ministrandum eis gloriosisimus signifer Christiane militie Stephanus prothomartyr, cum quibusdam aliis spiritalibus viris, ab ipsis apostolis fuerit constitutus! Unde in eisdem Actibus apostolorum scriptum est: ...crescente numero discipulorum, factum est murmur Grecorum adversus Hebreos, quod despicerentur in ministerio cotidiano vidue eorum. Convocantes autem duodecim apostoli multitudinem discipulorum, dixerunt: "Non est equum derelinquere nos verbum Dei, et ministrare mensis. Considerate ergo, fratres, viros ex omnibus vobis boni testimonii septem, plenos Spiritu Sancto, et sapientia, quos constituamus super hoc opus. Nos vero orationi et ministerio verbi instantes erimus." Et placuit sermo coram multitudine; et elegerunt Stephanum, plenum fide et Spiritu Sancto, et Philippum et Prochorum et Nicanorem, et Thimoteum, et Parmenam, et Nicholaum Antiochenum. Hos statuerunt ante conspectum apostolorum, et orantes imposuerunt eis manus. Unde et continentia Stephani admodum commendatur, quod ministerio atque obsequio sanctarum feminarum fuerit deputatus. Cujus quidem obsequii ministratio, quam excellens sit, et tam Deo quam ipsis apostolis accepta, ipsi tam propria oratione quam manuum impositione protestati sunt, quasi hos quos in hoc constituebant adjurantes ut fideliter agerent, et tam benedictione sua quam oratione eos adjuvantes ut possent.

Quam etiam Paulus administrationem ad apostolatus sui plenitudinem ipse sibi vendicans: "Numquid non habemus, inquit, potestatem sororem mulierem circumducendi, sicut et ceteri apostoli?" Ac si aperte diceret: Numquid etiam sanctarum mulierum conventus non habere ac nobiscum in predicatione ducere permissum est, sicut ceteris apostolis, ut ipse videlicet eis in predicatione de sua substantia necessaria ministrarent?

Unde Augustinus in libro De opere monachorum: Ad hoc (inquit) et fideles mulieres habentes terrenam substantiam ibant cum eis, et ministrabant eis de sua substantia, ut nullius indigerent horum que ad substantiam hujus vite pertinent. Item: Quod quisquis non putat... ab apostolis fieri ut cum eis sancte conversationis mulieres circuirent quocumque Evangelium predicabant..., Evangelium audiant, et cognoscant quemadmodum hoc ipsius Domini exemplo faciebant... In Evangelio enim scriptum est: "... deinceps, et ipse iter faciebat per civitates et castella... evangelizans regnum Dei; et xii cum illo, et mulieres alique, que erant curate a spiritibus immundis et infirmitatibus: Maria que vocatur Magdalene... et Johanna, uxor Cuze procuratoris Herodis, et Susanna, et alie multe, que ministrabant ei de facultatibus suis", ut hinc quoque pateat Dominum etiam in predicatione sua proficiscentem ministratione mulierum corporaliter sustentari, et eas ipsi pariter cum apostolis quasi inseparabiles comites adherere.

Demum vero hujus professionis religione in feminis pariter ut in viris multiplicata, in ipso statim Ecclesie nascentis exordio eque sicut viri, ita et femine propriorum per se monasteriorum habitacula possederunt. Unde et Ecclesiastica hystoria laudem Phylonis disertissimi Judei, quam non solum dixit, verum etiam magnifice scripsit de alexandrina sub Marco ecclesia, ita inter cetera libro II, capitulo XVII, commemorat: In multis est (inquit) orbis terre partibus hoc genus hominum. Et post aliqua: Est autem... in singulis locis consecrata orationi domus que appellatur semneion vel monasterium. Item infra: Itaque non solum subtilium intelligunt hymnos veterum, sed ipsi faciunt novos in Deum, omnibus eos et metris et sonis honesta satis et suavi compage modulantes. Item, plerisque de abstinentia eorum premissis et divini cultus officiis, adjecit: Cum viris autem quos dicimus sunt et femine, in quibus plures jam grandeve sunt virgines, integritatem et castitatem corporis non necessitate aliqua sed devotione servantes, dum sapientie studiis semet gestiunt, non solum anima sed et corpore consecrare, indignum ducentes libidini mancipare vas ad capiendam sapientiam preparatum et edere mortalem partum eas, a quibus divini Verbi concubitus sacrosanctus et immortalis expetitur, ex quo posteritas relinquatur nequaquam corruptele mortalitatis obnoxia. Item ibidem de Phylone: Etiam de conventibus eorum scribit ut seorsum quidem viri, seorsum etiam in eisdem locis femine congregentur, et ut vigilias, sicut apud nos fieri moris est, peragant.

Hinc illud est in laude Christiane phylosophye - hoc est: monastice prerogative -, quod et Tripartita commemorat hystoria non minus a feminis quam a viris arrepte. Ait quippe sic libro I, capitulo XI: Hujus elegantissime phylosophye princeps fuit quidem, sicuti quidam dicunt, Helyas propheta et Baptista Johannes. Phylo autem Phytagorius suis temporibus refert undique egregios Hebreorum in quodam predio circa stagnum Mariam in colle positum phylosophatos. Habitaculum vero eorum et cibos et conversationem talem introducit, qualem et nos nunc apud Egyptiorum monachos esse conspicimus. Scribit eos... ante solis occasum non gustare cibum, ... vino semper et sanguinem habentibus abstinere, cibum eis esse panis et salis, et ysopi, et potum aque; mulieres eis cohabitare, seniores virgines propter amorem philosophye spontanea voluntate nuptiis abstinentes.

Hinc et illud est Jeronimi in libro De illustribus viris, capitulo VII, de laude Marci et ecclesie sic scribentis: ...primus Alexandrie Christum annuntians, constituit ecclesiam tante doctrine et vite continentie ut omnes sectatores Christi ad exemplum sui cogeret. Denique Phylo, disertissimus Judeorum, videns Alexandrie primam ecclesiam adhuc judaizantem, quasi in laudem gentis sue librum super eorum conversione scripsit; et quomodo Lucas narrat, Jerosolime credentes omnia habuisse communia, sic ille quod Alexandrie sub Marco doctore fieri cernebat memorie tradidit. Item, capitulo XI: Phylo Judeus, natione Alexandrinus de genere sacerdotum, idcirco a nobis inter scriptores ecclesiasticos ponitur, quia librum de prima Marci evangeliste apud Alexandriam scribens ecclesia, in nostrorum laude versatus est: non solum eos ibi, sed in multis quoque provinciis esse commemorans, et habitacula eorum dicens monasteria. Ex quo apparet talem primum Christo credentium fuisse ecclesiam, quales nunc monachi esse imitantur; et cupiunt ut nichil cujusquam proprium sit, nullus inter eos dives, nullus pauper, patrimonia egentibus dividantur, orationi vacetur et psalmis, doctrine quoque et continentie: quales et Lucas refert primum Jherosolime fuisse credentes.

Quod si veteres revolvamus hystorias, reperiemus in ipsis feminas in his que ad Deum pertinent vel ad quamcumque religionis singularitatem a viris non fuisse disjunctas. Quas etiam pariter ut viros divina cantica non solum cecinisse, verum etiam composuisse sacre tradunt hystorie. Primum quippe canticum de liberatione israelitici populi non solum viri, sed etiam mulieres Domino decantaverunt: hinc statim divinorum officiorum in ecclesia celebrandorum auctoritatem ipse adepte, sic quippe scriptum est: Sumpsit ergo Maria prophetes, soror Aaron, tympanum in manu sua; egresseque sunt omnes mulieres post eam cum tympanis et choris, quibus precinebat, dicens: Cantemus Domino; gloriose enim magnificatus est, etc. nec ibi quidem Moyses commemoratur propheta, nec precinisse dicitur sicut Maria, nec tympanum aut chorum habuisse viri referuntur sicut mulieres. Cum itaque Maria precinens prophetes commemoratur, videtur ipsa non tam dictando vel recitando quam prophetando canticum istud protulisse; que etiam cum ceteris precinere describitur, quam ordinate sive concorditer psallerent demonstratur. Quod autem non solum voce, verum etiam tympanis et choris cecinerunt, non solum earum maximam devotionem insinuat, verum etiam mystice spiritalis cantici in congregationibus monasticis formam diligenter exprimit. Ad quod et Psalmista nos exhortatur, dicens: "Laudate eum in tympano et choro" - hoc est: in mortificatione carnis et concordia illa caritatis, de qua scriptum est quia"multitudinis credentium erat cor unum et anima una". nec vacat etiam a mysterio quod egresse ad cantandum referuntur, in quo anime contemplative jubili figurantur: que dum ad celestia se suspendit, quasi terrene habitationis castra deserit, et de ipsa contemplationis sue intima dulcedine hymnum spiritalem summa exultatione Domino persolvit.

Habemus ibi quoque Debbore et Anne, necnon Judith vidue cantica, sicut et in Euvangelio Marie matris Domini. Que videlicet Anna Samuelem parvulum suum offerens tabernaculo Domini, auctoritatem suscipiendorum infantium monasteriis dedit. Unde Ysidorus fratribus in cenobio Honorianensi constitutis, capitulo V: Quicumque (inquit) a parentibus propriis in monasterio fuerit delegatus, noverit se ibi perpetuo mansurum. Nam Anna Samuelem puerum Deo obtulit, qui et in ministerio templi quo a matre fuerat functus permansit, et ubi constitutus est deservivit. Constat etiam filias Aaron pariter cum fratribus suis ad sanctuarium et hereditariam sortem Levi adeo pertinere, ut hinc quoque eis Dominus alimoniam instituterit, sicut scriptum est in libro Numeri, ipso ad Aaron sic dicente: "Omnes primitias sanctuarii, quas offerunt filii Israel Domino, tibi dedi, et filiis ac filiabus tuis jure perpetuo." Unde nec a clericorum ordine mulierum religio disjuncta videtur, quas etiam ipsis nomine conjunctas esse constat, cum videlicet tam diaconissas quam diaconos appellemus, ac si in utrisque tribum Levi et quasi Levitas agnoscamus.

Habemus etiam in eodem libro votum illud maximum et consecrationem Nazareorum Domini eque feminis sicut et viris esse institutum, ipso ad Moysen Domino sic dicente: Loquere ad filios Israel, et dices ad eos: Vir, sive mulier, cum fecerint votum ut sanctificentur, et se voluerint Domino consecrare, vino et omni quod inebriare potest abstinebunt. Acetum ex vino et ex qualibet alia potione, et quidquid de uva exprimitur, non bibent; uvas recentes siccasque non comedent. Cunctis diebus quibus ex voto Domino consecrantur, quidquid ex vinea est, ab uva passa usque ad acinum non comedent omni tempore separationis sue... Hujus quidem religionis illas fuisse arbitror excubantes ad ostium tabernaculi, de quarum speculis Moyses vas composuit in quo lavarentur Aaron et filii ejus, sicut scriptum est: Posuit Moyses labrum eneum in quo lavarentur Aaron et filii ejus, quod fecit de speculis mulierum que excubant ad ostium tabernaculi. Diligenter magne devotionis earum fervor describitur, que clauso etiam tabernaculo foribus ejus adherentes sanctarum vigiliarum excubias celebrabant, noctem etiam ipsam in orationibus ducentes et ab obsequio divino viris quiescentibus non vacantes. Quod vero clausum eis tabernaculum memoratur, vita penitentium congrue designatur: qui ut se durius penitentie lamentis afficiant, a ceteris segregantur. Que profecto vita specialiter monastice professionis esse perhibetur, cujus videlicet ordo nichil aliud esse dicitur quam quedam parcioris penitentie forma. Tabernaculum vero ad cujus ostium excubabant, illud est mystice intelligendum, de quo ad Hebreos Apostolus scribit: "Habemus altare, de quo non habent edere hi qui tabernaculo deserviunt" - id est: quo participare digni non sunt qui corpori suo, in quo hic quasi in castris ministrant, voluptuosum impendunt obsequium. Ostium vero tabernaculi finis est vite presentis, quando hinc anima exit de corpore et futuram ingreditur vitam. Ad hoc ostium excubant qui de exitu hujus vite et introitu future solliciti sunt, et sic penitendo disponunt hunc exitum ut illum mereantur introitum. De hoc quidem cotidiano introitu et exitu sancte Ecclesie, illa est oratio Psalmiste: "Dominus custodiat introitum tuum et exitum tuum." Tunc enim simul introitum et exitum nostrum custodit, cum nos hinc exeuntes et jam per penitentiam purgatos, illuc statim introducit. Bene autem prius introitum quam exitum nominavit, non tam videlicet ordinem quam dignitatem attendens, cum hic exitus vite mortalis in dolore sit, ille vero introitus eterne summa sit exultatio. Specula vero earum opera sunt exteriora ex quibus anime turpitudo vel decor dijudicatur, sicut ex speculo corporali qualitas humane faciei. Ex istis earum speculis vas componitur in quo se abluant Aaron et filii ejus, quando sanctarum feminarum opera et tanta infirmi sexus in Deo constantia pontificum et presbyterorum negligentiam vehementer increpant, et ad compunctionis lacrimas precipue movent. Et si - prout oportet - ipsi earum sollicitudinem gerant, hec ipsarum opera peccatis illorum veniam per quam abluantur preparant. Ex his profecto speculis vas sibi compunctionis beatus parabat Gregorius, cum sanctarum virtutem feminarum et infirmi sexus in martyrio victoriam admirans et ingemiscens querebat: Quid barbati dicturi sint viri, cum tanta pro Christo delicate puelle sustineant, et tanto agone sexus fragilis triumphet, ut frequentius ipsum gemina virginitatis et martyrii corona pollere noverimus?

Ad has quidem, ut dictum est, ad ostium tabernaculi excubantes, et que jam quasi Nazaree Domini suam ei viduitatem consecraverant, beatam illam Annam pertinere non ambigo, que singularem Domini Nazareum Dominum Jhesum Christum in templo cum sancto Symeone pariter meruit suscipere, et ut plusquam propheta fieret, ipsum eadem hora qua Symeon per Spiritum agnoscere et presentem demonstrare ac publice predicare. Cujus quidem laudem evangelista diligentius prosequutus ait: Et erat Anna prophetissa, filia Phanuel, de tribu Aser; hec processerat in diebus multis, et vixerat cum viro suo annis vii a virginitate sua. Et hec vidua erat usque ad annos octoginta quatuor; que non discedebat de templo, jejuniis et obsecrationibus serviens nocte ac die. Et hec, ipsa hora superveniens, confitebatur Domino, et loquebatur omnibus, qui expectabant redemptionem Jerusalem. Nota singula que dicuntur, et perpende quam studiosus in hujus vidue laude fuerit euvangelista et quantis preconiis excellentiam ejus extulerit. Cujus quidem prophetie gratiam quam habere solita erat, et parentem ejus, et tribum, et post vii annos quos cum viro sustinuerat longevum sancte viduitatis tempus quo se Domino mancipaverat, et assiduitatem ejus in templo, et jejuniorum et orationum instantiam, et confessionem laudis, quas grates Domino referebat, et publicam ejus predicationem de promisso et nato Salvatore, diligenter expressit. Et Symeonem quidem jam superius euvangelista de justitia non de prophetia commendaverat; nec in eo tante continentie vel abstinentie virtutem, nec divini sollicitudinem obsequii fuisse memoravit, nec de ejus ad alios predicatione quicquam adjecit.

Hujus quoque professionis atque propositi ille sunt vere vidue de quibus ad Thymotheum scribens, Apostolus ait: "Viduas honora, que vere vidue sunt." Item: "Que autem vere vidua est, et desolata, speret in Deum, et instet obsecrationibus et orationibus nocte ac die... Et hoc precipe, ut irreprehensibiles sint." Et iterum: "Si quis fidelis habet viduas, subministret illis, et non gravetur ecclesia, ut his que vere vidue sunt sufficiat." Veras quippe viduas dicit que viduitatem suam secundis nuptiis non dehonestaverunt, vel que devotione magis quam necessitate sic perseverantes Domino se dicarunt: desolatas dicit, que sic omnibus abrenuntiant ut nullum terreni solatii subsidium retineant, vel qui earum curam agant non habent. Quas quidem et honorandas esse precipit et de stipendiis Ecclesie censet sustentari, tanquam de propriis redditibus sponsi earum Christi.

Ex quibus etiam quales ad diaconatus ministerium sint eligende, diligenter describit dicens: Vidua eligatur non minus sexaginta annorum, que fuerit unius viri uxor, in operibus bonis testimonium habens: si filios educavit, si hospitio suscepit, si sanctorum pedes lavit, si tribulationem patientibus subministravit, si omne opus bonum consecuta est. Adolescentiores autem viduas devita. Quod quidem beatus exponens Jeronimus: "Devita (inquit) in ministerio diaconatus preponere, ne malum pro bono detur exemplum." Si videlicet juniores ad hoc eligantur - que ad temptationem proniores et natura leviores, nec per experientiam longeve etatis provide -, malum exemplum bis prebeant quibus maxime bonum dare debuerant. Quod quidem malum exemplum in junioribus viduis, quia jam Apostolus certis didicerat experimentis, aperte profitetur et consilium insuper adversum hoc probet; cum enim premisisset: "Adolescentiores autem viduas devita", causam hujus rei et consilii sui medicamentum statim apposuit, dicens: Cum enim luxuriate fuerint in Christo, nubere volunt, habentes damnationem, quia primam fidem irritam fecerunt. Simul autem et ociose discunt circumire domos; non solum ociose, sed et verbose, et furiose, loquentes que non oportet. Volo ergo juniores nubere, filios procreare, matres familias esse, nullam occasionem dare adversario maledicti gratia. Jam enim quedam converse sunt retro Sathanam.

Hanc quoque Apostoli providentiam de diaconissis scilicet eligendis, beatus Gregorius sequutus, Maximo Siracusano episcopo scribit his verbis: "Juvenculas abbatissas vehementissime prohibemus. Nullum igitur episcopum Fraternitas tua nisi sexagenariam virginem, cujus vita hoc atque mores exegerint, velare permitat." Abbatissas quippe quas nunc dicimus antiquitus diaconissas vocabant, quasi ministeriales potius quam matres: diaconus quippe"minister" interpretatur, et diaconissas ab administratione potius quam a prelatione nuncupandas esse censebant, secundum quod ipse Dominus tam exemplis quam verbis instituit, dicens: Qui major est vestrum, erit minister vester. Et iterum: Numquit est major, qui recumbit, an qui ministrat? ... Ego autem in medio vestrum sum, sicut qui ministrat. Et alibi: Sicut Filius hominis non venit ministrari, sed ministrare. Unde et Jeronimus hoc ipsum nomen abbatis, quo jam gloriari multos noverat, ex ipsa Domini auctoritate non mediocriter ausus est arguere. Qui videlicet eum locum exponens quo scriptum est In Epistola ad Galatas: "Clamantem: Abba Pater", Abba (inquit) hebraicum est, hoc ipsum significans quod pater... Cum autem abba "pater" hebreo syroque sermone dicatur, et Dominus in Evangelio precipit nullum patrem vocandum esse nisi Deum, nescio qua licentia in monasteriis vel vocemus hoc nomine alios, vel vocari nos acquiescamus. Et certe ipse precepit hoc, qui dixerat non esse jurandum: si non juramus, nec patrem quempiam nominemus; si de patre interpretabimur aliter, et de jurando aliter sentire cogemur.

Ex his profecto diaconissis Pheben illam fuisse constat quam Apostolus Romanis diligenter commendans, et pro ea exorans ait: Commendo autem vobis Pheben, sororem nostram, que est in ministerio ecclesie que est Cenchris, ut eam suscipiatis in Domino digne sanctis, et assistatis ei in quocunque negotio vestri indiguerit; etenim ipsa quoque astitit multis, et michi ipsi. Quem quidem locum tam Cassiodorus quam Claudius exponentes ipsam illius ecclesie diaconissam fuisse profitentur. Cassiodurus: Significat (inquit) diaconissam fuisse matris ecclesie, quod in partibus Grecorum hodie usque quasi militie causa peragitur, quibus et baptizandi usus in ecclesia non negatur. Claudius: hic locus (inquit) apostolica auctoritate docet etiam feminas in ministerio Ecclesie constitui, in quo officio positam Pheben apud ecclesiam que est Cenchris Apostolus magna cum laude et commendatione prosequitur.

Quales etiam ipse ad Tymotheum scribens, inter ipsos colligens diaconos simili morum instructione vitam earum instituit; ibi quippe ecclesiasticorum ministeriorum ordinans gradus, cum ab episcopo ad diaconos descendisset: Diaconos (inquit) similiter pudicos, non bilingues, non multo vino deditos, non turpe lucrum sectantes, habentes mysterium fidei in conscientia pura. Et hi autem probentur primum; et sic ministrent, nullum crimen habentes. Mulieres similiter pudicas esse, non detrahentes, sobrias, fideles in omnibus. Diacones sint unius uxoris viri, qui filiis suis bene presint et suis domibus. Qui enim bene ministraverint, gradum bonum sibi acquirent, et multam fiduciam in fide que est in Christo Jhesu. Quod itaque ibi de diaconibus dixit: "non bilingues", hoc de diaconissis dicit: "non detrahentes"; quod ibi: "non multo vino deditos", hic dicit: "sobrias". Cetera vero que ibi sequuntur hic breviter comprehendit dicens: "fideles in omnibus". Qui etiam sicut episcopos sive diaconos esse prohibet digamos, ita etiam diaconissas unius viri uxores instituit esse, ut jam supra meminimus. Vidua (inquit) eligatur non minus lx annorum, que fuerit unius viri uxor, in operibus bonis testimonium Habens: si filios educavit, si hospitio recepit, si sanctorum pedes lavit, si tribulationem patientibus subministravit, si omne opus bonum subsequuta est. Adolescentiores autem viduas devita.

In qua quidem diaconissarum descriptione vel instructione, quam diligentior fuerit Apostolus quam in premissis tam episcoporum quam diaconorum institutionibus, facile est assignare; quippe quod ait: "in operibus bonis testimonium habens" vel: "si hospitio recepit", nequaquam in diaconibus memoravit; quod vero adjecit: "si sanctorum pedes lavit, si tribulationem" etc., tam in episcopis quam in diaconis tacitum est. Et episcopos quidem et diaconos dicit: "nullum crimen habentes"; istas vero non solum irreprehensibiles esse precipit, verum etiam"omne opus bonum" subsequutas dicit. Caute etiam de maturitate etatis earum providit ut in omnibus auctoritatem habeant, dicens: "non minus lx annorum" ; et non solum vite earum, verum etiam etati longeve in multis probate reverentia deferatur. Unde et Dominus licet Johannem plurimum diligeret, Petrum tamen seniorem tam ipsi quam ceteris prefecit: minus quippe omnes indignantur seniorem sibi quam juniorem preponi, et libentius seniori paremus quem non solum vita priorem, verum etiam natura et ordo temporis fecit.

Hinc et Jeronimus in primo Contra Jovinianum, cum de prelatione Petri meminerit: ...unus (inquit) eligitur ut, capite constituto, scismatis tollatur occasio. Sed cur non Johannes electus est? Etati delatum est, quia Petrus senior erat, ne adhuc adolescens et pene puer progresse etatis hominibus preferretur, et Magister bonus, qui occasionem jurgii debuerat auferre discipulis..., in adolescentem quem dilexerat causam prebere videretur invidie. Hoc abbas ille diligenter considerabat qui, sicut in Vitis Patrum scriptum est, juniori fratri qui primus ad conversionem venerat primatum abstulit, et majori eum tradidit, hoc uno tantum quia hic illum etate precedebat. Verebatur quippe ne ipse etiam frater carnalis indigne ferret juniorem sibi preponi. Meminerat ipsos quoque apostolos de duobus ipsorum indignatos esse, cum apud Christum, matre interveniente, prerogativam quandam affectasse viderentur, maxime cum unus horum esset duorum qui ceteris junior erat apostolis, ipse videlicet Johannes de quo modo diximus.

Nec solum in diaconissis instituendis apostolica plurimum invigilaverit cura, verum generaliter erga sancte professionis viduas quam studiosus extiterit liquet, ut omnem amputet temptationis occasionem. Cum enim premisisset: "Viduas honora, que vere vidue sunt", statim adjecit: "Si qua autem vidua filios aut nepotes habet, discat primum domum suam regere, et mutuam vicem reddere parentibus." Et post aliqua: "Si quis, inquit, suorum, et maxime domesticorum curam non habet, fidem negavit, et est infideli deterior." In quibus quidem verbis simul et debite providet humanitati et proposite religioni, ne videlicet sub obtentu religionis parvuli deserantur inopes, et carnalis compassio erga indigentes sanctum vidue perturbet propositum et retro respicere cogat, et nonnumquam etiam usque ad sacrilegia trahat et aliquid suis porrigat quod de communi defraudet. Unde necessarium prebet consilium, ut que domesticorum cura sunt implicite, antequam ad veram viduitatem transeuntes divinis se penitus obsequiis mancipent, hanc vicem suis parentibus reddant, ut sicut eorum cura fuerunt educate, ipse quoque posteris suis eadem lege provideant.

Qui etiam viduarum religionem exaggerans, eas instare precipit obsecrationibus et orationibus nocte et die. De quarum etiam necessitudinibus admodum sollicitus: "Si quis fidelis, inquit, habet viduas, subministret illis, et non gravetur ecclesia, ut his que vere vidue sunt sufficiat." Ac si aperte dicat: Si qua est vidua que tales habeat domesticos qui ei necessaria de facultatibus suis valeant ministrare, ipsi super hoc ei provideant, ut ceteris sustentandis publici sumptus Ecclesie possint sufficere. Que quidem sententia patenter ostendit, si qui erga hujusmodi viduas suas obstinati sunt, eos ad hoc debitum ex apostolica auctoritate constringendos esse. Qui non solum earum necessitudini, verum etiam providens honori: "Viduas, inquit, honora, que vere vidue sunt." Tales illas fuisse credimus, quarum alteram ipse matrem, alteram Johannes euvangelista dominam, ex sancte professionis reverentia vocat: "Salutate, inquit Paulus ad Romanos scribens, Rufum, electum in Domino; et matrem ejus, et meam." Johannes vero in secunda quam scribit epistola: "Senior (inquit) Electe domine, et natis ejus", etc. A qua etiam se diligi postulans, inferius adjunxit: "Et nunc rogo te, domina, ... ut diligamus alterutrum."

Cujus quoque fretus auctoritate beatus Jeronimus, ad vestre professionis virginem Eustochium scribens, eam appellare dominam non erubuit, immo cur etiam debuerit statim apposuit, dicens: "Hec idcirco 'domina mea Eustochium': dominam quippe debeo vocare sponsam Domini mei", etc. Qui etiam postmodum in eadem epistola, hujus sancti propositi prerogativam omni terrene felicitatis glorie superponens, ait: Nolo habeas consortia matronarum; nolo ad nobilium accedas domos; nolo frequenter videas quod contempnens virgo esse voluisti... Si ad imperatoris uxorem concurrerit ambitio salutantium, cur tu facis injuriam Viro tuo? Ad hominis conjugem, sponsa Dei, quid properas? Disce in hac parte superbiam sanctam: scito te esse illis meliorem.

Qui etiam ad virginem Deo dicatam scribens de consecratis Deo virginibus, quantam in celo beatitudinem et in terra possideant dignitatem, ita exorsus, ait: Quantam in celestibus beatitudinem virginitas sancta possideat, preter Scripturarum testimonia, Ecclesie etiam consuetudine docemur, qua addiscimus peculiare illis subsistere meritum, quarum spiritalis est consecratio. Nam cum unaqueque turba credentium paria gratie dona percipiant et hisdem omnes sacramentorum benedictionibus glorientur, iste proprium aliquid pre ceteris habent, dum de illo sancto et immaculato Ecclesie grege, quasi sanctiores purioresque hostie, pro voluntatis sue meritis a Spiritu Sancto eliguntur, et per summum sacerdotem Dei offeruntur altario. Item: Possidet ergo virginitas... et quod alii non habent: dum... et peculiarem obtinet gratiam et proprio, ut ita dixerim, consecrationis privilegio gaudet. Virginum quippe consecrationem, nisi periculo mortis urgente, celebrari alio tempore non licet quam in Epyphania et Albis Paschalibus et in apostolorum natalitiis, nec nisi a summo sacerdote - id est: episcopo-, tam ipsas quam ipsarum sacris capitibus imponenda velamina sancrificari. Monachis autem, quamvis ejusdem sint professionis vel ordinis, et dignioris sexus, etiam si sint virgines, qualibet die benedictionem et ab abbate suscipere, tam ipsis quam propriis eorum indumentis - id est: cucullis -, permissum est. Presbyteros quoque et ceteros inferioris gradus clericos semper in jejuniis Quatuor Temporum, et episcopos omni die dominico constat ordinari posse. Virginum autem consecratio, quanto preciosior tanto rarior, precipuarum exultationem solempnitatum sibi vindicavit. De quarum scilicet virtute mirabili universa amplius congaudet ecclesia, sicut et Psalmista predixerat his verbis: Adducentur regi virgines post eam. Et rursum: Afferentur in letitia et exultatione; adducentur in templum regis. Quarum etiam consecrationem Matheus apostolus simul et euvangelista composuisse vel dictasse refertur, sicut in ejus Passione legitur, ubi et ipse pro earum consecratione vel virginalis propositi defensione martyr occubuisse memoratur. Nullam vero benedictionem vel clericorum vel monachorum apostoli nobis scriptam reliquerunt.

Quarum quoque religio sola ex nomine sanctitatis est insignita, cum ipse a "sanctimonia" - id est: sanctitate - sanctimoniales sint dicte. Quippe quo infirmior est feminarum sexus, gratior est Deo atque perfectior earum virtus, juxta ipsius quoque Domini testimonium quo infirmitatem Apostoli ad certaminis coronam exhortans ait: "Sufficit tibi gratia mea, nam virtus in infirmitate perficitur." Qui etiam de corporis sui - quod est ecclesia - membris per eundem loquens Apostolum, ac si precipue tam infirmorum membrorum honorem commendaret, in eadem subjunxit epistola, hoc est Ad Corinthios prima: Sed multo magis que videntur membra corporis infirmiora esse, necessariora sunt; et que putamus ignobiliora membra esse corporis, his habundantiorem honorem circumdamus; et que inhonesta nostra sunt, habundantiorem honestatem habent. Honesta autem nostra nullius egent; sed Deus temperavit corpus, ei cui deerat habundantiorem tribuendo honorem, ut non sit scisma in corpore, sed in idipsum pro invicem sollicita sint membra.

Quis autem adeo integre per divine gratie dispensationem hec in aliquo dixerit adimpleri, sicut in ipsa muliebris sexus infirmitate, quem tam culpa quam natura contemptibilem fecerat? Circumspice singulos in hoc sexu gradus, non solum virgines ac viduas seu conjugatas, verum etiam ipsas scortorum abhominationes, et in eis Christi gratiam videbis ampliorem, ut juxta dominicam et apostolicam sententiam, sint"novissimi primi et primi novissimi"; et: "Ubi habundavit delictum, superhabundet et gratia." Cujus quidem divine gratie beneficia vel honorem feminis exhibita si ab ipso exordio mundi repetamus, reperiemus statim mmulieris creationem quadam precellere dignitate, cum ipsa scilicet in paradyso, vir extra creatus sit, ut hinc precipue mulieres admoneantur attendere quam sit earum naturalis patria paradysus, et quo amphus eas celibem paradysi vitam sequi conveniat. Unde Ambrosius in libro De Paradyso: "Et apprehendit (inquit) Deus hominem quem fecit et posuit eum in paradyso..." Vides quoniam qui erat, apprehenditur... In paradyso eum collocavit... Adverte quia extra paradysum vir factus est, et mulier intra paradysum...; in inferiori loco, vir melior invenitur; et illa que in meliore loco... facta est, inferior reperitur. Prius quoque Dominus Evam totius originem mali restauravit in Maria, quam Adam in Christo reparavit: et sicut a muliere culpa, sic a muliere cepit gratia, et virginitatis refloruit prerogativa. Ac prius in Anna et Maria viduis et virginibus sancte professionis forma est exhibita, quam in Johanne vel apostolis monastice religionis exempla viris proposita.

Quod si post Evam Debbore, Judith, Hesther virtutem intueamur, profecto non mediocrem robori virilis sexus inferemus erubescentiam. Debbora quippe dominici judex populi viris deficientibus dimicavit, et devictis hostibus populoque Domini liberato, potenter triumphavit. Judith inermis cum abra sua terribilem exercitum est aggressa, et unius Holofernis proprio ipsius gladio capud amputans, sola universos stravit hostes, et desperatum populum suum liberavit. Hesther, spiritu latenter suggerente, contra ipsum etiam Legis decretum gentili copulata regi, impiissimi Aman consilium et crudele regis prevenit edictum, et constitutam regie deliberationis sententiam quasi uno temporis momento in contrarium convertit. Magne ascribitur virtuti quod David in funda et lapide Goliam aggressus est et devicit: Judith vidua ad hostilem procedit exercitum sine funda et lapide, sine omni adminiculo armature dimicatura; Hesther solo verbo populum suum liberat, et conversa in hostes sententia, corruerunt ipsi in laqueum quem tetenderant. Cujus quidem insignis facti memoria singulis annis apud Judeos sollempnem meruit habere letitiam, quod nequaquam aliqua virorum facta quantumcumque splendida obtinuerunt. Quis incomparabilem matris vii filiorum constantiam non miretur, quos una cum matre apprehensos, sicut Machabeorum hystoria narrat, rex impiissimus Antiochus ad carnes porcinas contra Legem edendas nisus est frustra compellere? Que materne inmemor nature et humane affectionis ignara, nec nisi Deum pre oculis habens, quot sacris exhortationibus suis ad coronam filios premisit tot ipsa martyriis triumphavit, proprio ad extremum martyrio consummata.

Si totam Veteris Testamenti seriem revolvamus, quid hujus mulieris constantie comparare poterimus? Ille ad extremum vehemens temptator beati Job imbecillitatem humane nature contra mortem considerans, "Pellem, inquit, pro pelle, et universa dabit homo pro anima sua." In tantum enim omnes angustiam mortis naturaliter horremus, ut sepe ad defensionem unius membri alterum opponamus, et pro vita hac conservanda, nulla vereamur incommoda. Hec vero non solum sua sed propriam et filiorum animas perdere sustinuit, ne unam Legis incurreret offensam. Que est ista, obsecro, ad quam compellabatur transgressio? Numquid abrenuntiare Deo vel thurificare ydolis cogebatur? Nichil, inquam, aliud ab eis exigebatur, nisi ut carnibus vescerentur quas Lex eis interdicebat. 0 fratres et commonachi, qui tam impudenter cotidie contra Regule institutionem ac vestram professionem ad carnes inhiatis, quid ad hujus mulieris constantiam dicturi estis? Numquid tam inverecundi estis ut cum hec auditis erubescentia non confundamini? Sciatis, fratres, quod de regina austri Dominus incredulis exprobrat, dicens: "Regina austri surget in judicio cum generatione ista, et condempnabit eam", multo amplius vobis de hujus mulieris constantia improperandum esse, que et longe majora fecerit, et vos vestre professionis voto religioni arctius astricti estis!

Cujus quidem tanto agone virtus examinata hoc in ecclesia privilegium obtinere meruit ut ejus martyrium solempnes lectiones atque missam habeat, quod nulli antiquorum Sanctorum concessum est - quicunque scilicet adventum Domini moriendo prevenerunt -, quamvis in ipsa Machabeorum hystoria Eleazarus ille venerabilis senex, unus de primoribus scribarum, eadem causa martyrio jam coronatus fuisse referatur. Sed quia, ut diximus, quo naturaliter femineus sexus est infirmior, eo virtus ejus est Deo acceptabilior et honore dignior, nequaquam martyrium illud in festivitate memoriam meruit cui femina non interfuit, quasi pro magno non habeatur si fortior sexus fortiter patiatur. Unde et in laude predicte femine amplius Scriptura prorumpens ait: Supra modum autem mater mirabilis et bonorum memoria digna, que pereuntes vii filios sub unius diei tempore conspiciens, bono animo ferebat, propter spem quam in Deo habebat; singulos illorum hortabatur fortiter, repleta sapientia; et feminee cogitationi masculinum animum inserens.

Quis in laudem virginum unicam illam Jepte filiam assumi non censeat? que ne voti licet improvidi reus pater haberetur, et divine gratie beneficium promissa fraudaretur hostia, victorem patrem in jugulum proprium animavit. Quid hec, queso, in agone martyrum factura esset, si forte ab infidelibus negando Deum apostatare cogeretur? Numquid interrogata de Christo cum illo jam apostolorum Principe diceret: "Non novi illum"? Dimissa per duos menses a patre libera, his completis, redit ad patrem occidenda; sponte morti se ingerit, et eam magis provocat quam veretur. Stultum patris plectitur votum et paternum redimit mendacium, amatrix maxima veritatis. Quantum hunc in se lapsum abhorreret quem in patre non sustinet? Quantus hic est virginis fervor, tam in carnalem quam in celestem Patrem, que simul morte sua et hunc a mendacio liberare et illi promissum decrevit conservare! Unde merito tanta hec puellaris animi fortitudo prerogativa quadam id meruit obtinere ut per annos singulos filie Israel in unum convenientes quasi quibusdam solempnibus hymnis festivas virginis agant exequias, et de passione virginis compuncte piis planctibus compatiantur.

Ut autem cetera omnia pretermittamus, quid tam necessarium nostre redemptioni et totius mundi saluti fuerit quam sexus femineus, qui nobis ipsum peperit Salvatorem? Cujus quidem honoris singularitatem, mulier illa que prima irrumpere ausa est ad beatum Hylarionem illi ammiranti opponebat, dicens: "Quid avertis oculos? Quid rogantem fugis? Noli me mulierem aspicere, sed miseram. Hic sexus genuit Salvatorem." Que gloria huic poterit comparari quam in Domini matre adeptus est sexus iste? Posset utique, si vellet, Redemptor noster de viro corpus assumere, sicut primam feminam de corpore viri voluit formare: sed hanc sue humilitatis singularem gratiam ad infirmioris sexus transtulit honorem. Posset et alia parte muliebris corporis digniore nasci quam ceteri homines, eadem qua concipiuntur vilissima portione nascentes: sed ad incomparabilem infirmioris corporis honorem longe amplius ortu suo consecravit ejus genitale, quam viri fecerat ex circumcisione.

Atque ut hunc singularem virginum nunc omittam honorem, licet ad ceteras quoque feminas, sicut proposuimus, stilum convertere. Attende itaque quantam statim gratiam adventus Christi Helysabeth conjugate, quantam exhibuit Anne vidue. Virum Helysabeth Zachariam magnum Domini sacerdotem incredulitatis diffidentia mutum adhuc tenebat, dum in adventu et salutatione Marie ipsa mox Helysabeth Spiritu Sancto repleta, et exsultantem in utero suo parvulum sensit, et prophetiam jam de ipso completo Marie conceptu prima proferens, plusquam propheta extitit. Presentem quippe ilico virginis conceptum nuntiavit, et ipsam Domini matrem ad magnificandum super hoc ipso Dominum concitavit. Excellentius autem prophetie donum in Helysabeth videtur completum conceptum, statim Dei Filium agnoscere, quam in Johanne ipsum jamdudum natum ostendere. Sicut igitur Mariam Magdalenam apostolorum dicimus apostolam, sic nec istam prophetarum dicere dubitemus prophetam, sive ipsam beatam viduam Annam, de qua supra latius actum est.

Quod si hanc prophetie gratiam usque ad gentiles etiam extendamus, Sibilla vates in medium procedat, et que ei de Christo revelata sunt proferat. Cum qua si universos conferamus prophetas, ipsum etiam Ysaiam - qui, ut Jeronimus asserit, "non tam propheta quam euvangelista dicendus est"- , videbimus in hac quoque gratia feminam viris longe prestare. De qua Augustinus Contra v hereses testimonium proferens ait: Audiamus quid etiam Sibilla vates eorum de eodem dicat: "Alium, inquit, dedit Dominus hominibus fidelibus colendum." Item: "Ipse tuum cognosce Dominum Dei Filium esse." ... Alio loco Filium Dei "symbolum" appellat - id est: consiliarium vel consilium. Et propheta dicit: ... vocabunt nomen ejus "Admirabilis", "Consiliarius". De qua rursus idem pater Augustinus in XVIII De civitate Dei: Eo (inquit) tempore nonnulli Sibillam ericteam vaticinatam ferunt... Quam quidam magis credunt esse cumanam... Et sunt ejus xx et vii versus... Qui sicut eos quidam latinis versibus est interpretatus, hoc continent: Judicii signum, tellus sudore madescet. E celo rex adveniet per secla futurus: Scilicet in carne presens ut judicet orbem, etc. Quorum quidem versuum prime littere in greco conjuncte id sonant: "Jhesus Christus Filius Dei Salvator." ... Infert etiam Lactantius... quedam de Christo vaticinia Sibille...: "In manus, inquit, infidelium postea veniet: dabunt Deo alapas manibus incestis, et inpurato ore expuent venenatos sputos; dabit vero ad verbera suppliciter sanctum dorsum. Et colaphos accipiens tacebit, ne quis agnoscat quod verbum vel unde venit, ut inferis loquatur et spinea corona coronetur. Ad cibum autem fel, et ad sitim acetum dederunt: inhospitalitatis hanc monstrabunt mensam. Ipsa enim, insipiens gens, tuum Deum non intellexisti, ludentem mortalium mentibus, sed spinis coronasti, fei iniscuisti. Templi velum scindetur; et in medio die nox erit tribus horis. Et morietur tribus diebus somno suscepto: et tunc ab inferis regressus ad lucem veniet primus, resurrectionis principio... ostensus."

Hoc profecto Sibille vaticinium, ni fallor, maximus ille poetarum nostrorum Virgilius audierat atque attenderat, cum in IIII Egloga futurum in proximo sub Augusto Cesare, tempore consulatus Pollionis, mirabilem cujusdam pueri de celo ad terras mittendi, qui etiam peccata mundi tolleret et quasi seculum novum in mundo mirabiliter ordinaret, precineret ortum ammonitus, ut ipsemet ait, cumei carminis vaticinio - hoc est: Sibille que cumea dicitur. Ait quippe sic, quasi adhortans quoslibet ad congratulandum sibi et concinendum seu scribendum de hoc tanto puero nascituro, in comparatione cujus omnes alias materias quasi infimas et viles reputat, dicens: Sicelides Muse, paulo majora canamus! Non omnes arbusta juvant humilesque mirice... Ultima cumei venit jam carminis etas, Magnus ab integro seclorum nascitur ordo. Jam redit et Virgo, redeunt saturnia regna; Jam nova progenies celo demittitur alto, etc. Inspice singula Sibille dicta et quam integre et aperte Christiane fidei de Christo summam complectatur: que nec divinitatem ejus nec humanitatem, nec utrumque ipsius adventum nec utrumque judicium, prophetando vel scribendo pretermisit; primum quidem judicium quo injuste judicatus est in Passione, et secundum quo juste judicaturus est mundum in majestate. Que nec descensum ejus ad inferos nec resurrectionis gloriam pretermittens, non solum prophetas verum etiam ipsos supergressa videtur euvangelistas, qui de hoc ejus descensu minime scripserunt.

Quis non etiam illud tam familiare prolixumque colloquium miretur, quo ipse solus solam illam gentilem et samaritanam mulierem tam diligenter dignatus est instruere, de quo et ipsi vehementer obstupuerunt apostoli? A qua etiam infideli et de virorum suorum multitudine reprehensa potum ipse voluit postulare, quem nichil ulterius alimenti ab aliquo novimus requisisse. Superveniunt apostoli et emptos ei cibos offerunt, dicentes: "Rabi, manduca", nec oblatos suscipi videmus sed hoc quasi in excusationem ipsum pretendisse: "Ego cibum habeo manducare, quem vos nescitis." Potum ipse a muliere postulat, a quo se illa excusans beneficio: "Quomodo, inquit, tu judeus cum sis, bibere a me poscis, que sum mulier samaritana? Non enim coutuntur Judei Samaritanis." Et iterum: "Neque in quo haurias habes, et puteus altus est." Potum itaque a muliere infideli et id negante desiderat, qui oblatos ab apostolis cibos non curat. Que est ista, queso, gratia quam exhibet infirmo sexui, ut videlicet a muliere hac postulet aquam qui omnibus tribuit vitam? Que, inquam, nisi ut patenter insinuet tanto sibi mulierum virtutem esse gratiorem, quanto earum natura esse constat infirmiorem, et se tanto amplius earum salutem desiderando sitire, quanto mirabiliorem earum virtutem constat esse? Unde et cum a femina potum postulat, huic precipue siti sue per salutem feminarum satisfieri velle se insinuat. Quem potum etiam "cibum" vocans: "Ego, inquit, cibum habeo manducare, quem vos nescitis." Quem postmodum exponens cibum adjungit: "Meus cibus est ut faciam voluntatem Patris mei", hanc videlicet quasi singularem sui Patris voluntatem esse innuens, ubi de salute agitur infirmioris sexus.

Legimus et familiare colloquium cum Nichodemo illo Judeorum principe Dominum habuisse, quo illum quoque ad se occulte venientem de salute sua ipse instruxerit; sed illius colloquii non tantum hunc fructum esse consequutum. Hanc quippe Samaritanam et spiritu prophetie repletam esse tunc constat, quo videlicet Christum et ad Judeos jam venisse et ad gentes venturum esse professa est, cum dixerit: "Scio quia Messyas venit (qui dicitur Christus); cum ergo venerit ille, nobis annuntiabit omnia", et multos ex civitate illa propter verbum mulieris ad Christum cucurrisse et in eum credidisse, et ipsum duobus diebus apud se retinuisse, qui tamen alibi discipulis ait: "In viam gentium ne abieritis, et in civitates Samaritanorum ne intraveritis." Refert alibi idem Johannes quosdam ex gentilibus, qui ascenderant Jerosolimam ut adorarent in die festo, per Phylippum et Andream Christo nuntiasse quod eum vellent videre. Nec tamen eos esse admissos commemorat nec illis postulantibus tantam Christi copiam esse concessam, quantam huic Samaritane nequaquam id petenti: a qua ejus in gentibus predicatio cepisse videtur, quam non solum converterit, sed per eam, ut dictum est, multos acquisivit. Illuminati statim per stellam Magi et ad Christum conversi, nullos exhortatione sua vel doctrina ad eum traxisse referuntur, sed soli accessisse. Ex quo etiam liquet quantam a Christo gratiam in gentibus mulier sit adepta, que precurrens et civitati nuntians ejus adventum, et que audierat predicans, tam propere ipsa multos de populo suo est lucrata.

Quod si Veteris Testamenti vel Euvangelice Scripture paginas revolvamus, summa illa de resuscitatis mortuis beneficia divinam gratiam feminis precipue videbimus impendisse, nec nisi ipsis vel de ipsis hec miracula facta fuisse. Primo quippe per Helyam et Helyseum ad intercessionem matrum filios ipsarum resuscitatos et eis redditos esse legimus; et Dominus ipse vidue cujusdam filium suum, et Archisinagogi filiam et rogatu sororum Lazarum resuscitans, hoc immensi miraculi beneficium maxime feminis impendit. Unde illud est Apostoli ad Hebreos scribentis: "Acceperunt mulieres de resurrectione mortuos suos." Nam et puella suscitata mortuum recepit corpus, et cetere femine in consolationem sui quos plangebant mortuos receperunt suscitatos. Ex quo etiam liquet quantam semper feminis exhibuerit gratiam, quas tam sua quam suorum resuscitatione primo letificans, novissime quoque ipse propria Resurrectione eas plurimum extulit, quibus, ut dictum est, primum apparuit. Quod etiam hic sexus in populo persequente, quodam erga Dominum naturali compassionis affectu visus est promereri: ut enim Lucas meminit, cum eum viri ad crucifigendum ducerent, femine ipsorum sequebantur, plangentes ipsum atque lamentantes. Quibus ipse conversus et quasi pietatis hujus vicem in ipso statim Passionis articulo misericorditer eis referens, futurum, ut cavere queant, predicit exitum: "Filie, inquid, Jerusalem, nolite flere super me, sed super vos ipsas flete, et super filios vestros. Quia ecce venient dies, in quibus dicent: Beate steriles, et ventres qui non genuerunt", etc.

Ad cujus etiam liberationem iniquissimi judicis uxorem antea fideliter laborasse Matheus commemorat, dicens: "Sedente autem illo pro tribunali, misit ad illum uxor ejus, dicens: Nichil tibi et justo illi; multa enim passa sum hodie per visum propter eum." Quo etiam predicante, solam feminam de tota turba in tantam ejus laudem legimus extulisse vocem, ut beatum exclamaret uterum qui eum portaverit, et ubera que sugserit. A quo et statim piam confessionis sue, licet verissime, correctionem meruit audire, ipso confestim ei respondente: "Quin immo beati qui audiunt verbum Dei, et custodiunt illud."

Solus Johannes inter apostolos Christi hoc privilegium amoris obtinuit ut dilectus Domini vocaretur: de Martha autem et Maria ipse scribit Johannes: "Quia diligebat Jhesus Martham et sororem ejus Mariam et Lazarum." Ipse idem apostolus, qui ex privilegio, ut dictum est, amoris se unum a Domino dilectum esse commemorat, hoc ipso privilegio, quod nulli aliorum ascripsit apostolorum, feminas insignivit. In quo etiam honore cum fratrem earum ipsis aggregaret, eas tamen illi preposuit, quas in amore precellere credidit.

Libet denique, ut ad fideles seu christianas redeamus feminas, et divine respectum misericordie in ipsa etiam publicorum abjectione scortorum, et stupendo predicare et predicando stupere. Quid enim abjectius quam Maria Magdalene vel Maria Egyptiaca secundum vite statum pristine? Quas vero postmodum vel honore vel merito divina amplius gratia sublimavit: illam quidem quasi in apostolico permanentem cenobio, ut jam supra commemoravimus; hanc vero, ut scriptum est, supra humanam virtutem anachoretarum agone dimicantem, ut in utrorumque monachorum proposito sanctarum virtus femmarum premineat, et illud quod incredulis ait Dominus: "Meretrices precedent vos in regnum Dei", ipsis etiam fidelibus viris improperandum videatur, et secundum sexuum seu vite differentiam, "fiant novissimi primi et primi novissimi". Quis denique ignoret feminas exhortationem Christi et consilium Apostoli tanto castimonie zelo esse complexas, ut pro conservanda carnis pariter ac mentis integritate, Deo se per martyriuni offerrent holocaustum, et gemina triumphantes corona "Agnum sponsum virginum quocumque ierit sequi studerent"? Quam quidem virtutis perfectionem raram in viris, crebram in feminis esse cognovimus. Quarum etiam nonnullas tantum in hac carnis prerogativa zelum habuisse legimus ut non sibi manum inferre dubitarent, ne quam Deo voverant incorruptionem amitterent, et ad Sponsum virginem virgines pervenirent. Qui etiam sanctarum devotionem virginum in tantum sibi gratam esse monstravit, ut gentilis populi multitudinem ad beate Agathe suffragium concurrentem, velo ejus contra estuantis Ethne terribilem ignem opposito, tam a corporis quam anime liberaret incendio. Nullam novimus monachi cucullam beneficii tanti gratiam esse adeptam. Legimus quidem ad tactum pallii Helye Jordanem esse divisum, et ipsi pariter et Helyseo viam per terram prebuisse; velo autem virginis immensam adhuc infidelis populi multitudinem tam mente salvari quam corpore, et sic eis conversis ad celestia viam patuisse. Illud quoque non modicum sanctarum dignitatem commendat feminarum, quod in suis ipse verbis consecrantur, dicentes: "Anulo suo subarravit me", etc; "Ipsi sum desponsata", etc. Hec quippe verba sunt beate Agnetis, in quibus virgines suam professionem facientes Christo desponsantur.

Si quis etiam vestre religionis formam ac dignitatem apud gentiles cognoscere curet atque nonnulla inde quoque exempla ad exhortationem vestram inducere, facile deprehendet in ipsis etiam nonnullam hujus propositi institutionem precessisse - excepto quod ad fidei pertinet tenorem -, et multa in illis sicut et in Judeis precessisse; que ex utrisque congregata ecclesia retinuit, sed in melius commutavit. Quis enim nesciat universos clericorum ordines ab hostiario usque ad episcopum, ipsumque tonsure usum ecclesiastice qua clerici fiunt, et jejunia IIIIor Temporum, et azimorum sacrificium, nec non ipsa sacerdotalium indumentorum ornamenta, et nonnulla dedicationis vel alia sacramenta, a Synagoga ecclesiam assumpsisse? Quis etiam ignoret ipsam utillissima dispensatione, non solum secularium dignitatum gradus in regibus ceterisque principibus et nonnulla legum decreta vel philosophice discipline documenta in conversis gentibus retinuisse, verum etiam quosdam ecclesiasticarum dignitatum gradus vel continentie formam et corporalis munditie religionem, ab eis accepisse? Constat quippe nunc episcopos vel archiepiscopos presidere, ubi tunc flamines vel archiflamines habebantur, et que tunc templa demonibus sunt instituta, postea Domino fuisse consecrata et Sanctorum memoriis insignita.

Scimus et in gentibus precipue prerogativam virginitatis enituisse, cum maledictum Legis ad nuptias Judeos coherceret; et in tantum gentibus hanc virtutem seu munditiam carnis acceptam exstitisse, ut in templis earum magni feminarum conventus celibi se vite dicarent. Unde Jeronimus, In Epistolam ad Galathas, libro IIIo: "Quid nos, inquit, oportet facere, in quorum condempnationem habet et Juno univiras, et Vesta virgines, et alia ydola continentes?" Univiras autem et virgines dicit, quasi monachas que viros noverant et monachas virgines. Monos enim, unde monachus - id est: solitarius - dicitur, "unum" sonat.

Qui etiam libro Iº Contra Jovinianum, multis de castitate vel continentia gentilium feminarum inductis exemplis, "Scio, inquit, in cathalogo feminarum me plura dixisse..., ut que Christiane pudicitie despiciunt fidem, discant saltem ab ethnicis castitatem." Qui in eodem supra illam quoque continentie virtutem adeo commendavit ut hanc precipue munditiam carnis in omni gente Dominus approbasse videatur, et nonnullis eam infidelibus quoque vel collatione meritorum vel exhibitione miraculorum extulisse: Quid referam (inquit) Sibillam erithream atque cumanam et viii reliquas - nam Varro x fuisse autumnat -, quarum insigne virginitas est et virginitatis premium divinatio. Item: Claudia virgo vestalis, cum in suspicionem venisset stupri..., fertur cingulo duxisse ratem quam hominum milia trahere nequiverant. Et Sydonius Claremontensis episcopus in Propenticon ad libellum suum ita loquitur: Qualis nec Tanaquil fuit nec illa, Quam tu, Trecipitine, procreasti, Qualis nec phrigie dicata Veste Que contra satis Albulam tumentem Duxit virgineo ratem capillo. Augustinus, De civitate Dei, libro XXII: Jam si ad eorum miracula veniamus, que facta a diis suis martyribus opponunt nostris, nonne etiam ipsa pro nobis facere et nobis reperientur omnino proficere? Nam inter magna miracula deorum suorum, profecto magnum illud est quod Varro commemorat, vestalem virginem, cum periclitaretur falsa suspicione de stupro, cribrum implesse aqua de Tyberi et ad suos judices nulla ejus parte stillante portasse. Quis aque pondus tenuit tot cavernis patentibus...? Itane Deus omnipotens... terreno corpori grave pondus auferre non poterit, ut in eodem elemento habitet vivificatum corpus, in quo voluerit vivificans Spiritus?

Nec mirum si his vel aliis Deus miraculis infidelium quoque castitatem extulerit, vel officio demonum extolli permiserit, ut tanto amplius nunc fideles ad ipsam animarentur, quanto hanc in infidelibus quoque amplius exaltari cognoverint. Scimus et Cayphe prelationi, non persone, prophetie gratiam esse collatam; et pseudo quoque apostolos miraculis nonnumquam choruscasse, et hec non personis eorum, sed officio, esse concessa. Quid igitur mirum si Dominus, non personis infidelium feminarum, sed virtuti continentie ipsarum, hoc concesserit ad innocentiam virginis saltem liberandam et false accusationis improbitatem conterendam? Constat quippe amorem continentie bonum esse etiam in infidelibus, sicut et conjugalis pactionis observantiam donum Dei apud omnes esse. Ideoque mirabile non videri si sua dona, non errorem infidelitatis, per signa que infidelibus fiunt non fidelibus Deus honoret, - maxime quando per hec, ut dictum est, et innocentia liberatur et perversorum hominum malitia reprimitur; et ad hoc quod ita magnificatur bonum homines amplius cohortantur, per quod tanto minus ab infidelibus quoque peccatur, quanto amplius a voluptatibus carnis receditur.

Quod nunc etiam cum plerisque aliis adversus predictum incontinentem hereticum beatus non inconvenienter induxit Jeronimus, ut que non miratur in Christianis, erubescat in ethnicis. Quis etiam dona Dei esse deneget potestatem etiam infidelium principum - etsi perverse ipsa utantur - vel amorem justitie vel mansuetudinem quam habent lege instructi naturali, vel cetera que decent principes? Quis bona esse contradicat quia malis sunt permixta, presertim cum, ut beatus astruit Augustinus et manifesta ratio testatur, mala esse nequeant nisi in natura bona? Quis non illud approbet quod poetica perhibet sententia: Oderunt peccare boni virtutis amore. Quis Vespasiani nondum imperatoris miraculum quod Suetonius refert, de ceco videlicet et claudo per eum curatis, non magis approbet quam neget, ut ejus virtutem amplius emulari velint principes, aut quod de anima Trajani beatus egisse Gregorius refertur?

Noverunt homines in ceno margaritam legere, et a paleis grana discernere. Et dona sua infidelitati adjuncta Deus ignorare non potest, nec quicquam horum que fecit odire. Que, quo amplius signis choruscant, tanto amplius sua esse demonstrat, nec hominum pravitate sua inquinari posse: et qualis sit fidelibus sperandus, qui talem se exhibet infidelibus!

Quantam autem apud infideles dignitatem devota illa templis pudicitia sit adepta, vindicta violationis indicat. Quam scilicet vindictam Juvenalis commemorans in IIII Satira, Contra Crispinum, sic de ipso ait: Cum quo nuper vittata jacebat, Sanguine adhuc vivo terram subitura sacerdos. Unde et Augustinus, De civitate Dei, libro IIIº: Nam et ipsi (inquit) Romani antiqui in stupro detectas Veste sacerdotes vivas defodiebant; adulteras autem feminas, quamvis aliqua damnatione, nulla tamen morte plectebant: usque adeo gravius, que putabant abdita, divina quam humana cubilia vindicabant. Apud nos autem Christianorum cura principum tanto amplius vestre providit castimonie, quanto eam sanctiorem esse non dubitatur. Unde Justinianus Augustus: "Si quis, inquit, non dicam rapere, sed attemptare tantum causa jungendi matrimonium sacras virgines ausus fuerit, capitali pena feriatur." Ecclestiastice quoque sanctio discipline - que penitentie remedia, non mortis supplicia querit -, quam severa sententia lapsus vestros preveniat non est dubium. Unde illud est Innocentii pape Victricio episcopo Rothomagensi capitulo XIIIº: Que Christo spiritualiter nubunt et a sacerdote velantur, si postea vel publice nupserint vel occulte corrupte fuerint, non eas admittendas esse ad agendam penitentiam, nisi is cui se conjunxerant de hac vita discesserit. Hee vero que necdum sacro velamine tecte tamen in proposito virginali semper se simulaverunt permanere - licet velate non fuerint -, hiis agenda aliquanto tempore penitentia est, quia' spsponsio earum a Domino tenebatur. Si enim inter homines solet bone fidei contractus nulla ratione dissolvi, quanto magis ista pollicitatio quam cum Deo pepigerunt solvi sine vindicta non poterit? Nam si apostolus Paulus, que a proposito viduitatis discesserant, dixit eas habere condempnationem" quia primam fidem irritam fecerunt", quanto magis virgines que prioris propositionis fidem minime servaverunt? Hinc et Pelagius ille notabilis ad filiam Mauritii: Criminosior est (inquit) Christi adultera quam mariti. Unde pulchre romana ecclesia, tam severam nuper de hujusmodi statuit sententiam, ut vix vel penitentia dignas judicaret, que sanctificatum Deo corpus libidinosa coinquinatione violassent.

Quod si perscrutari velimus quantam curam, quantam diligentiam et caritatem sancti doctores, ipsius Domini et apostolorum exemplis incitati, devotis semper exhibuerint feminis, reperiemus eos summo dilectionis zelo devotionem earum amplexos fuisse et fovisse, et multiplici doctrine vel exhortationis studio earum religionem jugiter instruxisse atque auxisse. Atque ut ceteros omittam, precipui doctores Ecclesie producantur in medium: Origines scilicet, Ambrosius atque Jeronimus.

Quorum quidem primus ille, videlicet maximus Christianorum phylosophus, religionem feminarum tanto amplexus est zelo ut sibi manus ipse inferret, sicut ecclesiastica refert historia, ne ulla eum suspicio a doctrina vel exhortatione mulierum abduceret. Quis etiam ignoret quantam Ecclesie divinorum messem librorum, rogatu Paule et Eustochii, beatus reliquerit Jeronimus? Quibus inter cetera sermonem etiam de assumptione matris Domini juxta earum petitionem scribens, idipsum profitetur dicens: "Sed quia negare non queo quicquid injungitis, nimia vestra devinctus dilectione experiar quod hortamini." Scimus autem nonnullos maximorum doctorum, tam ordinis quam vite dignitate sublimium, nonnumquam ad eum de longinquo scribentes, parva ab eo requisisse scripta nec impetrasse. Unde et illud est beati Augustini in IIº Retractationum libro: Scripsi et duos libros ad presbyterum Jeronimum sedentem in Bethleem: unum de origine anime, alium de sententia apostoli Jacobi, ubi ait: "Quicumque totam legem servaverit, offendat autem in uno, factus est omnium reus", de utroque consulens eum. Sed in illo priore questionem quam proposui ipse non solvi: in posteriore autem quid michi de illa solvenda videretur non tacui, sed utrum hoc approbaret etiam illum consului. Respondit autem laudans eandem consultationem meam, sibi tamen ad respondendum otium non esse respondit. Ego vero quousque esset in corpore hos libros edere nolui, ne forte responderet aliquando, et cum ipsa responsione ejus potius ederentur. Illo autem defuncto edidi. Ecce virum tantum tanto tempore pauca et parva rescripta a predicto viro expectasse, nec accepisse; quem quidem ad petitionem predictarum feminarum in tot et tantis voluminibus vel transferendis vel dictandis sudasse cognovimus, longe eis majorem quam episcopo reverentiam in hoc exhibens. Quarum fortassis tanto amplius virtutem amplectitur studio, nec contristare sustinet, quanto earum naturam fragiliorem considerat. Unde et nonnumquam zelus caritatis ejus erga hujusmodi feminas tantus esse deprehenditur ut in earum laudibus aliquatenus veritatis tramitem excedere videatur, quasi in seipso illud expertus quod alicubi commemorans: "Caritas, inquit, mensuram non habet." Qui in ipso statim exordio vite sancte Paule, quasi attentum sibi lectorem preparare desiderans, ait: "Si cuncta mei corporis membra verterentur in linguas, et omnes artus humana voce resonarent, nichil dignum sancte ac venerabilis Paule virtutibus dicerem."

Descripsit et nonnullas sanctorum Patrum venerabiles vitas atque miraculis choruscas, in quibus longe mirabiliora sunt que referuntur: nullum tamen eorum tanta laude verborum extulisse videtur quanta hanc viduam commendavit. Qui etiam ad Demetriadem virginem scribens, tanta ejus laude frontem ipsius insignivit epistole ut non in modicam labi videatur adulationem: Inter omnes (inquit) materias quas ab infantia usque ad hanc etatem vel mea vel notariorum scripsi manu, nichil presenti opere difficilius: scripturus enim ad Demetriadem virginem Christi, que et nobilitate et divitiis prima est in urbe romana, si cuncta virtutibus ejus congrua dixero, adhulari putabor. Dulcissimum quippe viro sancto fuerat quacumque arte verborum fragilem naturam ad ardua virtutis studia promovere; ut autem opera nobis quam verba in hoc certiora prebeant argumenta, tanta hujusmodi feminas excoluit caritate, ut immensa ejus sanctitas nevum sibi proprie imprimeret fame. Quod et ipse quidem ad Asellam de fictis amicis atque sibi detrahentibus scribens inter cetera commemorat, dicens: Et licet me scelaratum quidam putent et omnibus flagitiis obrutum,... tu tamen bene facis, quod ex tua mente etiam malos bonos putas. Periculosum quippe est de servo alterius judicare, et non facilia venia prava dixisse de rectis... Osculabantur quidam michi manua, et ore vipereo detrahebant; dolebant labiis, corde gaudebant. Dicant quid umquam in me aliter senserint, quam quod christianum decebat? Nichil michi obicitur nisi sexus meus, et hoc numquam obiceretur nisi cum Jerosolimam Paula proficiscitur. Item: Antequam domum sancte Paule noscerem, totius in me urbis studia consonabant. Omnium pene judicio dignus summo sacerdotio decernebar. Sed postquam eam pro suo merito sanctitatis venerari, colere, suscipere cepi, omnes me illico deseruere virtutes. Et post aliqua: Saluta (inquit) Paulam et Eustochium, velint nolint, in Christo meas.

Legimus et Dominum ipsum tantam beate meretrici familiaritatem exhibuisse, ut qui eum invitaverat Phariseus ob hoc jam penitus de ipso diffideret, apud se dicens: "hic si esset propheta, sciret utique, que, et qualis est que tangit eum", etc. Quid ergo mirum si pro lucro talium animarum ipsa Christi membra, ejus incitata exemplo, proprie fame detrimentum non effugiunt? Quod quidem Origenes, ut dictum est, cum cuperet evitare, gravius sibi corporis detrimentum inferre sustinuit.

Nec solum in doctrina vel exhortatione feminarum mira sanctorum Patrum caritas innotuit, verum etiam in earum consolatione ita vehemens nonnumquam extitit, ut ad earum dolorem leniendum nonnulla fidei adversa promittere mira eorum compassio videatur. Qualis quidem illa est beati Ambrosii consolatio quam super morte Valentiniani imperatoris sororibus ejus scribere ausus est, et ejus qui cathecumenus sit defunctus salutem astruere: quod longe a catholica fide atque euvangelica veritate videtur dissidere. Non enim ignorabant quam accepta Deo semper extiterit virtus infirmioris sexus.

Unde et cum innumeras videamus virgines matrem Domini in hujus excellentie proposito sequi, paucos agnoscimus viros hujus virtutis gratiam adeptos, ex qua quocumque ierit ipsum sequi Agnum valerent. Cujus quidem zelo virtutis cum nonnulle sibi manum inferrent ut quam Deo voverant integritatem etiam carnis conservarent, non solum hoc in eis non est reprehensum, sed apud plerosque hec ipsarum martyria titulos ecclesiarum meruerunt. Desponsate quoque virgines, si antequam viris suis carnaliter misceantur monasterium decreverint eligere et, homine reprobato, sponsum sibi Deum efficere, liberam in hoc habent facultatem: quam nequaquam viris legimus indultam. Quarum etiam plereque tanto ad castimoniam zelo sunt accense, ut non solum contra Legis decretum pro custodienda castitate virilem presumerent habitum, verum etiam inter monachos tantis preminerent virtutibus ut abbates fieri mererentur. Sicut de beata legimus Eugenia, que sancto etiam Heleno episcopo conscio - immo jubente! - virilem habitum sumpsit et, ab eo baptizata, monachorum collegio est sociata.

Hec ad novissimarum petitionum tuarum primam, soror in Christo carissima, me satis rescripsisse arbitror, de auctoritate videlicet ordinis vestri, et insuper de commendatione proprie dignitatis, ut tanto studiosius vestre professionis propositum amplectamini, quanto ejus excellentiam amplius noveritis. Nunc ut secundam quoque, Domino annuente, perficiam, vestris id meritis et orationibus obtineam.

Vale.


[Zurück zur letzten Seite] [Zum Seitenanfang]